„Utracona i odzyskana? Poznański sposób na niepodległość 1939-1956” – wykłady listopadowe

Między młotem a kowadłem. Poznaniacy w walkach o miasto (1945)

Bitwa jaka rozegrała się w Poznaniu w styczniu i lutym 1945 roku jest niezwykle ważnym momentem w historii miasta. Doświadczyła ona niezwykle jego tkankę – czego efekty widzimy do dziś. Miała też ona ogromny wpływ na mieszkańców Poznania, którzy znaleźli się pośrodku ciężkich walk prowadzonych pomiędzy Wehrmachtem a Armią Czerwoną – tytułowymi młotem i kowadłem. Bitwa ta, zaangażowała Poznaniaków w wielu wymiarach. Polscy mieszkańcy miasta występowali w niej nie tylko jako obserwatorzy i świadkowie wydarzeń, ale również jako ich aktywni uczestnicy. Co ciekawe wspomniany aktywny udział nie ograniczał się tylko do pomocy żołnierzom radzieckim ale również do pomocy (choć najczęściej pod przymusem) stronie niemieckiej.

Niezwykle ważnym aspektem będzie również przedstawienie różnego rodzaju oddolnych inicjatyw podejmowanych przez Polaków, które zaobserwować można było niemal już od pierwszych dni toczonych walk. Każdy z wymienionych tu elementów oczywiście wiązał się z wszelkim ryzykiem jakie niosły trwające bez przerwy walki.

dr Michał Krzyżaniak – historyk. W 2007 r. ukończył studia na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu pracą magisterską pt. „Niemieckie próby politycznego i gospodarczego uzależnienia Jugosławii w latach 1933-1941”. Siedem lat później obronił pracę doktorską pt. „Obraz bitwy o Poznań (1945) w świetle dokumentów i materiałów niemieckich” (promotor: prof. UAM dr hab. Krzysztof Rzepa), za którą otrzymał Nagrodę Miasta Poznania za wyróżniającą się pracę doktorską. Od 2010 roku zatrudniony w Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie, którym obecnie kieruje.

==========================

Wieś wielkopolska w pierwszych latach po II wojnie światowej

Wielkopolska wieś, podobnie jak cały kraj z utęsknieniem oczekiwała zakończenia wojny i była pełna nadziei na lepsze jutro. Części mieszkańców wsi nie dane było przetrwać wojny i okupacji. W nową powojenną rzeczywistość wieś wchodziła zniszczona, pozbawiona dużej części środków do produkcji rolnej.

Życie wsi okazywało się o wiele trudniejsze i bardziej niebezpieczne niż byt większości ówczesnych mieszkańców miast. Nad okresem pierwszych lat powojennych długim cieniem położyły się dobrze zapamiętane zdarzenia z okupacji jak i obecność czerwonoarmistów. Echa wojny były słyszalne i skutkowały m.in. zdecydowanie negatywnym nastawieniem do pozostałych na miejscu Niemców oraz osób wpisanych w okresie okupacji na niemiecka listę narodowościowa, wobec których stosowano często prawo odwetu. W miejsce tej grupy dotychczasowych mieszkańców napływać zaczęli „repatrianci”. Ich pojawienie się, jak i wcześniejsze wysiedlanie Niemców oraz obejmowanie ich własności zaowocowało wieloma konfliktami, które na wiele lat zantagonizowały niektóre społeczności wiejskie.

Wiele wysiłku i zabiegów kosztowało odbudowanie chłopskich gospodarstw oraz zapewnienie im inwentarza i siły roboczej. Czas powojnia to gruntowne zmiany w strukturze ustroju rolnego – likwidacji uległa obecna w Wielkopolsce wielka własność ziemska. Reforma przyczyniła się do powstania państwowego sektora rolnictwa, który zainstalował się w regionie na ponad 40 lat.

Do nowej rzeczywistości mieszkańcy wsi podchodzili z dużą rezerwą. Z niepokojem obserwowano przejawy budowy nowej rzeczywistości. Sympatie polityczne lokowano przede wszystkim w partiach chłopskich. Dla dużej części mieszkańców wsi wielkopolskiej widoczne było jednak niewielkie zaangażowanie w życie społeczno-polityczne. Dokonując wielu wyborów, w tym politycznych, często opierano się na zdaniu wiejskich liderów uznawanych za najbardziej kompetentnych. Według trafnej obserwacji jednego z nich: „…Życie polityczne, w związku z nawałem pracy rolnej pozostaje w cieniu. Ludność mająca zaufanie dla sfer kierowniczych pozostawia im troskę o rozwój życia politycznego, informując się sama tylko tyle, czy kierunek tejże nie godzi w żywotne interesy rolnictwa”.

prof. dr hab. Krzysztof Stryjkowski – kierownik Zakładu Archiwistyki UAM i wicedyrektor Archiwum Państwowego w Poznaniu, specjalizuje się w dziejach najnowszych Wielkopolski, autor m.in. Położenie osób wpisanych na niemiecką listę narodowościową w Wielkopolsce w latach 1945-1950, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół w Wielkopolsce w latach 1914-1939 oraz Poznań ’45 Ostatni rok wojny i pierwszy rok odbudowy.